Kobiece nowotwory – postaw na profilaktykę

Informacje ogólne

• Rocznie na nowotwory umiera około 100 tysięcy osób.
• Ponad 1/4 (25%) zgonów w Polsce jest spowodowanych nowotworami.
• Nowotwory złośliwe stanowią drugą po chorobach układu krążenia przyczynę śmierci wśród Polaków.
• W populacji Polek od kilku lat to nowotwory są główną przyczyną zgonów przed 65 rokiem życia.

Statystyki ogólne

Zachorowalność Polek:

1. Pierś 23.8%
2. Płuco 9.9%
3. Trzon macicy 7.1%
4. Okrężnica 5.9%
5. Jajnik 4.1%
6. Tarczyca 3.7%
7. Odbytnica 2.6%
8. Szyjka macicy 2.6%

Umieralność Polek:

1. Płuco 17.6%
2. Pierś 15.3%
3. Okrężnica 7.8%
4. Jajnik 5.9%
5. Trzustka 5.6%

W młodym i średnim wieku to kobiety chorują częściej. Między 20-54 rokiem życia współczynniki zachorowalności kobiet są wyższe niż u mężczyzn.

Rak piersi

U blisko 75% chorych na raka piersi nie występują żadne obecnie znane czynniki ryzyka zachorowania. Do czynników większego ryzyka zachorowania należą…

Wiek

Wzrost zachorowalności >35. rż., szczyt w grupie wiekowej 50–70 lat

Czynniki genetyczne

• Występowanie raka piersi w rodzinie. Ryzyko wzrasta jeszcze bardziej, jeśli zachorowania u krewnych wystąpiły przed 35. rż.
• Rak piersi jest uwarunkowany genetycznie. Za przyczynę uznaje się mutacje genów (przede wszystkim BRCA1 i BRCA2). Ryzyko wystąpienia raka piersi u kobiety z mutacją BRCA1 przed 75 r.ż. wynosi 66%, a BRCA2 –31-56%. Dla raka jajnika te wartości są niższe i wynoszą odpowiednio – około 40 % oraz 12%.To właśnie mutację w genie BRCA1 występowała u Angeliny Jolie, która poddała się operacji profilaktycznego usunięcia piersi, jajników i jajowodów. Jak wykryć mutację? W poradni genetycznej – skierowanie od lekarza POZ.

Brak potomstwa

• Doustne środki antykoncepcyjne zawierające estrogeny (indukcja nowotworu lub promocja nowotworowa wcześniejszych zmian przedrakowych), długotrwała hormonalna terapia zastępcza (ryzyko związane z czynnikami egzogennymi wzrasta od kilku do ~30%, w zależności od długości czasu ekspozycji na estrogeny).
• Otyłość (zwłaszcza u kobiet po menopauzie) i niedostateczna aktywność fizyczna.
• Dieta – w niektórych badaniach prospektywnych wykazano zwiększenie ryzyka raka piersi u kobiet spożywających najwięcej tłuszczów zwierzęcych oraz pijących alkohol, natomiast działanie ochronne może mieć spożywanie ubogo tłuszczowych produktów mlecznych oraz pokarmów zawierających wapń i witaminę D. Nie ma pewnych dowodów na ochronne działanie diety roślinnej (w tym produktów sojowych i innych zawierających fitoestrogeny).
• Spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach.

Typowe objawy podmiotowe i przedmiotowe:

• guz piersi wyczuwalny palpacyjnie,
• zmiana wielkości, kształtu lub sprężystości sutka,
• wciągnięcie skóry lub brodawki,
• zmiany skórne na brodawce lub wokół niej,
• wyciek z brodawki (zwłaszcza krwisty),
• zaczerwienienie i zgrubienie skóry (objaw „skórki pomarańczy”),
• poszerzenie żył skóry piersi,
• owrzodzenie skóry piersi,
• powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym.

U większości chorych na raka piersi pierwszym objawem jest niebolesny guz zlokalizowany w kwadrancie górnym zewnętrznym (górnej bocznej części piersi) (ok. 35% przypadków), najrzadziej w dolnym wewnętrznym (dolnej przyśrodkowej części) (około 5% przypadków).

Badania

• badania obrazowe: głównie USG i Mammografia,
• Samobadanie piersi od 3 do 5 dni po miesiączce,
• mammografia na NFZ.

Program adresowany jest do kobiet w wieku 50-69 lat, które spełniają jedno z poniższych kryteriów:

• nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich dwóch lat,
• otrzymały w ramach programu profilaktyki raka piersi pisemne wskazanie do wykonania ponownej mammografii po 12 miesiącach z powodu obciążenia następującymi czynnikami ryzyka: rak piersi wśród członków rodziny (matka, siostra, córka), mutacja w obrębie genów BRCA1 lub BRCA2, nie miały wcześniej stwierdzonej zmiany nowotworowej piersi o charakterze złośliwym.

USG na NFZ?

• rodzinny nie może wystawić skierowania,
• skierowanie można otrzymać od lekarzy specjalistów na nfz takich jak: ginekolog, onkolog, chirurg.

Rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy to jeden z niewielu nowotworów, którego etiologia jest znana. Ponad 99% raków szyjki macicy wykazuje obecność materiału genetycznego wirusa HPV. Wirus HPV to wirus brodawczaka ludzkiego. Jest to najczęstsze na świecie zakażenie przenoszone drogą płciową.

Co ciekawe: u około 80% pacjentów po zakażenia dochodzi do samowyleczenia. U 20% wirus wbudowuje swoje DNA do naszych komórek, zaczynając proces zakażenia przetrwałego i inicjując karcynogenezę.

Od zakażenia do powstania stanu przedrakowego (CIN- wewnątrznabłonkowa neoplazja) mija średnio 7-10 lat. Kolejne 3-5 lat mija aby z CIN rozwinął się rak. Ciekawostka – palenie tytoniu (zwiększa ryzyko 2-krotnie).

Jak zmniejszyć ryzyko raka szyjki macicy? Szczepić się.

Jakie szczepionki są dostępne na rynku?

-2 walentna Cervarix – skierowana przeciw typom HPV-16 i HPV-18.

-4 walentna Gardasil – skierowana przeciw typom HPV-6, HPV-18, HPV-6 i HPV-11. (HPV-6 i

HPV-11 wywołują niezłośliwe brodawki narządów płciowych (kłykciny) i brodawczaki.)

-9 walentna Gardasil 9 – skierowana przeciw typom HPV-6, HPV-11, HPV-16, HPV-18, HPV-31, HPV-33, HPV-45, HPV-52, HPV-58 (czyli 2 typy niskiego ryzyka i 7 typów wysokiego ryzyka)

Ile to kosztuje?

–  dwuwalentna – u pacjentek > 15 rż. 3 dawki, każda to koszt około 140 zł (138 zł) czyli około 415 zł

– 4 walentna od 14 rż włącznie 3 dawki

– 9 walentna, od 15 rż 3 dawki każda to około 500 zł (czyli 1500 zł za całość)

O co chodzi z tymi walentnościami?

Istnieje ponad 100 typów HPV.

Typy wirusa wysokiego ryzyka rozwoju zmian nowotworowych. W wyniku przetrwałego zakażenia typami onkogennymi może dojść do rozwoju raka szyjki macicy, odbytu, pochwy, sromu, prącia oraz gardła. Tylko typy HPV-16 i HPV-18 powodują około 70% wszystkich przypadków raka szyjki macicy.

Typy wirusa niskiego ryzyka są odpowiedzialne między za rozwój łagodnych zmian brodawczakowatych błon śluzowych i skóry, w praktyce to brodawki narządów płciowych (tzw. kłykciny kończyste) oraz nawracająca brodawczakowatość krtani.

>70% przypadków nowotworów związanych z zakażeniem HPV to typy 16 i 18

Zakażenie HPV

• Przenosi się przez kontakt skórny (skin-to-skin genital contact) – co ważne, pełny stosunek seksualny nie jest konieczny do zakażenia.
• W odróżnieniu od większości zakażeń przenoszonych drogą płciową, użycie prezerwatywy nie chroni przed zakażeniem, a jedynie zmniejsza ryzyko.
• Około 50%-75% aktywnych seksualnie kobiet zakazi się wirusem HPV wysokiego ryzyka w okresie całego życia, zazwyczaj wkrótce po rozpoczęciu aktywności seksualnej.

Warto wspomnieć, że HPV można się zarazić nie tylko poprzez seks waginalny, lecz również oralny i analny. Dodatkowo sam kontakt „skóra do skóry” narządów płciowych może być wystarczający do przeniesienia wirusa. Wykazano również, że jest on obecny na akcesoriach erotycznych. Istnieje możliwość transmisji z matki na dziecko w czasie porodu (ryzyko zakażenia niewielkie).

HPV odpowiada za:

• blisko 100% stanów przedrakowych i raka szyjki macicy,
• 64-100% stanów przedrakowych i nowotworów pochwy,
• 90% nowotworów odbytu,
• 30% nowotworów prącia,
• 5-30% nowotworów sromu,
• 3,7% nowotworów jamy ustnej,
• 11% nowotworów nosogardzieli,
• 20% nowotworów nasady języka, migdałków,
• 25% nowotworów nieokreślonej części gardła,
• zachorowania na nowotwory głowy i szyi (jama ustna ok. 3,7%; nosogardziel- ok. 11%; nasada języka, migdałek- ok. 19,9%, nieokreślone części gardła- ok. 25%.

Objawy raka szyjki macicy

U PACJENTEK Z NISKO ZAAWANSOWANYM RAKIEM NAJCZĘŚCIEJ NIE MA ŻADNYCH OBJAWÓW

W wyższych stadiach zaawansowania są to przede wszystkim: krwawienia międzymiesiączkowe, pomenopauzalne, kontaktowe po stosunku czy upławy o nieprzyjemnym zapachu.

Cytologia

Program adresowany jest do kobiet w wieku 25-59 lat:

• które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich trzech lat;
• obciążonych czynnikami ryzyka (zakażonych wirusem HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne, zakażonych HPV – typem wysokiego ryzyka), które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy.

Kobiety, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy, po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne) ponownie zostają objęte skryningiem cytologicznym.

Zgodnie z zaleceniami regularne badania cytologiczne należy rozpocząć od momentu podjęcia współżycia (zakażenie HPV, które niesie ryzyko rozwoju raka szyjki macicy jest przenoszone drogą płciową), ale nie później niż w 25. roku życia (wg programu przesiewowego w Polsce).

Cytologia płynna, a klasyczna

Cytologia płynna jest droższa, ale pozwala na uzyskanie obrazu lepszej jakości, cały materiał zebrany podczas badania będzie interpretowany pod mikroskopem, rzadziej mamy wynik niediagnostyczny, wymagający ponownego badania. Można też od razu za jednym zamachem wykonać z tego materiału test w kierunku obecności DNA wirusa HPV.

Czułość cytologii: maksymalnie 65-70%.

Wytyczne PTGIP: <30 roku życia podstawowe badanie to cytologia (preferowana płynna) co 1-3 lata w zależności od wyniku, od 30 roku życia zaleca się wykonywanie co-testu (co 1-3 lata w zależności od poprzedniego wyniku).

Rak jajnika

Wzrost ryzyka

• Częstość występowania raka jajnika wzrasta wraz z wiekiem. zaledwie ok. 15% rozpoznań raka jajnika dotyczy kobiet poniżej 40. roku życia,
• hormonalna terapia zastępcza podczas menopauzy,
• otyłość,
• bezdzietność,
• predyspozycja genetyczna (np. Mutacja Brca1/2).

Objawy

• Niezaawansowany rak nie daje objawów,
• wraz z rozwojem choroby mogą pojawić się niespecyficzne dolegliwości ze strony jamy brzusznej (wzdęcia, bóle w miednicy i jamie brzusznej, częstomocz, parcia naglące, wzrost obwodu brzucha.

Program screeningowy?

Nie ma takiego. Jedyne co możemy robić, to pamiętać, aby regularnie stawiać się na wizyty ginekologiczne z USG TV. Kieruj się zasadą, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Kluczem do długiego i zdrowego życia jest przede wszystkim odpowiednia profilaktyka.

Chcesz obejrzeć live’a? Wejdź na nasz profil na Instagramie: KLIK aby dowiedzieć się więcej.